Wolnomularstwo łódzkie

Wolnomularstwo łódzkie

Wypowiedź wolnomularska z loży Gwiazda Morza (fragm.)

Gabriel Narutowicz – łódzka loża wolnomularska w latach 1926-1938

Łódź międzywojenna to zupełnie inne miasto aniżeli to, które wyłoniło się po 1945, czy 1989 roku. Struktura etniczna miasta uległa zmianie, liczba mieszkańców zmniejszeniu, a międzywojenna inteligencja, w najlepszym razie, rozproszeniu. Nie same przeobrażenia miasta czy regionu są tu najważniejsze, chociaż niewątpliwie ciekawe. Obchodząc w tym roku dziewięćdziesiątą rocznicę śmierci prezydenta Gabriela Narutowicza, znamienitego Polaka i wolnomularza, warto zwrócić uwagę na grupę ludzi, którzy na jego cześć nazwali swoją niewielką lożę (przyjmuje się, iż liczba członków loży nigdy nie przekroczyła 10-ciu).

W niespełna cztery lata po śmierci Narutowicza, 6 czerwca 1926 roku dostojnicy Wielkiej Loży Narodowej zapalili światła loży „Gabriel Narutowicz”, oznaczonej numerem XVII. Z uwagi na ubogi materiał źródłowy, przeprowadzenie szerszych badań nad historią loży wydaje się zadaniem trudnym. Jednakże z dostępnych informacji w literaturze , można to z powodzeniem zrekompensować. Wiadomo, iż podczas inauguracji loży obecni byli: Andrzej Strug (Wielki Komandor), Marian Ponikiewski (Wielki Namiestnik), a także Zygmunt Dworzańczyk (Wielki Sekretarz).

Loża została utworzona przez ośmiu doświadczonych wolnomularzy, o bogatej i ciekawej przeszłości. Wielu z nich przetrwało w nazwach łódzkich ulic i szpitali (np. Stanisław Więckowski, Seweryn Sterling, czy Zygmunt Lorentz).

Na pierwszy plan wysuwa się Stanisław Więckowski. Z wykształcenia lekarz, członek PPS, żołnierz Legionów Polskich, a później również wykładowca oddziału Wolnej Wszechnicy Polskiej w Łodzi. W latach 1940 – 1942 wykładowca na tajnym Uniwersytecie Warszawskim. Aresztowany 9 sierpnia 1942 roku, wywieziony i rozstrzelany w Auschwitz-Birkenau . Więckowski był aktywny również jako lekarz i działacz społeczny. Niestety nie wiadomo nic o jego przeszłości jako wolnomularza. Zważywszy jednak, iż nie został on inicjowany w łódzkiej loży, a był jednym z jej współzałożycieli, musiał mieć zatem co najmniej kilkuletnie doświadczenie i stopień mistrza, wyniesione z innej placówki wolnomularskiej. Przez cały okres funkcjonowania loży sprawował funkcję Czcigodnego Mistrza. Z jego inicjatywy bracia podjęli wiele aktywności społecznych, mających na celu podniesienie kwalifikacji dorosłych obywateli miasta lub ochronę zdrowia mieszkańców regionu. Jako przykład podać można zaangażowanie braci przy tworzeniu wieczorowego gimnazjum dla dorosłych, czy Gimnazjum im. Elizy Orzeszkowej.

Podobnie jak Więckowski i inni bracia, wykładał na Wolnej Wszechnicy Polskiej także Seweryn Sterling. Według powojennej relacji Witolda Giełżyńskiego, Sterling był Czcigodnym Mistrzem łódzkiej loży wolnomularskiej jeszcze przed 1918 rokiem. W młodości działacz Związku Młodzieży Postępowej, Postępowej Demokracji, a następnie Ligi Państwowości Polskiej. W okresie XX-lecia międzywojennego współorganizator wielu towarzystw oświatowych. Zmarł w 1932 roku.

Oprócz Wielkiej Loży Narodowej, w Polsce od 1924 lub 1925 roku, istniał również Międzynarodowy Mieszany Zakon Wolnomularski „Le Droit Humain”, różniący się znacznie w wielu kwestiach od masonerii regularnej . Zakon zgromadził w swoich szeregach około 300 członków , a we wrześniu 1934 roku udało się doprowadzić do powstania polskiej federacji „Le Droit Humain”. Patentu erekcyjnego na utworzenie pierwszej polskiej loży „Orzeł Biały” w Warszawie , udzieliła brytyjska federacja Order of the Universal Co-Masonry . Do tego czasu jednak, kolejno powstawały w Polsce loże, w takich miastach jak Warszawa, Kraków, Wilno czy Katowice. Następna w kolejności okazała się Łódź, z tym jednak wyjątkiem, że w tym mieście zamiast loży powstał, w 1927 roku, trójkąt wolnomularski . Współzałożycielami byli: Michalina Skoneczna, Jadwiga Kokel (lub Kokiel), Eugenia Steinberg, oraz Władysław Bocheński .